Podatek VAT, czyli podatek od towarów i usług

Obowiązkowe podatki nie wzbudzają raczej dużego entuzjazmu w społeczeństwie. Niemniej jednak praktycznie każdy, nawet osoba, która nie pracuje i nie prowadzi firmy, płaci przynajmniej jeden podatek – VAT. Jest on o tyle wyjątkowy, gdyż płacąc go, nie zdajemy sobie nawet z tego sprawy. Kupując masło, buty, paliwo na stacji czy płacąc za fryzjera, płacimy VAT, który zawarty jest w cenie niemalże każdego produktu i usługi. Ile wynosi podatek VAT i co warto wiedzieć na jego temat?

1. Podatek VAT – co to jest?

Pierwszą, ale jakże istotną informacją jest to, że podatek od towarów i usług, czyli tytułowy VAT, jest najbardziej dochodowym z punktu widzenia budżetu państwa podatkiem spośród wszystkich funkcjonujących w Polsce. Dla przypomnienia wymieńmy wszystkie:

• VAT – od towarów i usług,
• PIT – od dochodów osób fizycznych,
• akcyzowy (paliwo, alkohol, papierosy),
• CIT – od firm.

O tym, jak ważny dla dochodów państwa jest VAT, niech świadczy jeszcze jedno. Łączne dochody z PIT, CIT i akcyzy zapewniają takie same wpływy, jak sam VAT (dane ze strony podatki.gov.pl). Doskonale obrazuje to poniższa grafika:

2. Rodzaje podatku VAT – naliczony i należny

Dla przeciętnego obywatela VAT to pojęcie bardzo ogólne. Czym zatem jest VAT? Według najprostszej definicji podatek VAT liczymy od wartości dodanej (ang. Value Added Tax). Przedsiębiorcy wyróżniają dwa jego rodzaje:

• podatek naliczony to ten, który przedsiębiorca płaci wraz z ceną za nabyte produkty lub usługi;
• podatek należny z kolei to ten, który zostaje doliczony do ceny netto sprzedawanych towarów lub usług.

Przykład:

Zakład fryzjerski, kupując kosmetyki (farby, lakiery, odżywki do włosów), płaci podatek naliczony, ale klientów korzystających z jego usług obciąża podatkiem należnym za wykonane strzyżenie, farbowanie, modelowanie itp.

Jeśli chodzi o rozliczenie obu podatków, to podatek należny wykazuje się na druku deklaracji VAT-7 za okres rozliczeniowy, który składa się do 25 dnia następnego miesiąca. Podatek płaci się do urzędu skarbowego po uprzednim pomniejszeniu go o podatek naliczony. Przy okazji należy pamiętać, iż obowiązek podatkowy powstaje w momencie dostawy towaru lub wykonania usługi, a nie w momencie wystawienia faktury.

Podatek naliczony przedsiębiorca płaci w momencie nabycia towarów lub usług. Fakt ten musi mieć potwierdzenie w formie faktury lub jeśli ma miejsce import – dokumentem celnym. Podatek ten przedsiębiorca ma prawo pomniejszyć za sprawą odliczenia, któremu poświęciliśmy jeden z kolejnych punktów.

3. Kto płaci podatek VAT i kogo nazywamy płatnikiem VAT?

Nie powinno być dla nikogo zaskoczeniem, że podatek VAT płaci każdy, kto kupuje jakiekolwiek towary i usługi bez względu na to, czy jest osobą fizyczną, czy firmą, o ile nie został zwolniony z konieczności płacenia tego podatku. Przywilej taki przysługuje firmom, które w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczyły sprzedaży opodatkowanej w wysokości 200 000 zł.

4. Podatnik a płatnik VAT – w czym tkwi różnica?

Księgowi spotykają się niekiedy z równorzędnym traktowaniem obu terminów przez klientów swojego biura. Tymczasem są dwa odrębne, choć podobnie brzmiące słowa.

Podatnik to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu (Art. 7 § 1 Ordynacji Podatkowej).

Zgodnie z ustawą o podatku VAT, płatnikiem jest każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która działa w ramach obowiązujących przepisów prawa podatkowego i ma obowiązek obliczyć, a następnie pobrać od podatnika podatek, a następnie wpłacić go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Art. 8 § 1 Ordynacji podatkowej. Płatnikiem jest m.in. urząd skarbowy oraz komornik, który pojawia się w ostateczności, gdy podatnik uzyskuje status dłużnika egzekucyjnego. W praktyce więc jest nim niemal każdy konsument.

5. Jakie czynności podlegają opodatkowaniu VAT?

Ustawa o podatku od towarów i usług wyodrębnia kilka kategorii:

• odpłatna dostawa towarów,
• odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
• eksport towarów,
• import towarów,
• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Powyższa lista zawiera w sobie niemalże wszystkie rodzaje transakcji. Ustawa o podatku VAT zawiera zaledwie kilka wyjątków od tej reguły. Podatkiem VAT nie są objęte czynności:

• wykonywanie nieodpłatnie,
• o charakterze odszkodowawczym,
• wykonywane w ramach gwarancji, rękojmi.

6. W jaki sposób ustalana jest podstawa opodatkowania VAT?

Warto na początku odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest owa podstawa i dlaczego ma ona znaczenie? Otóż podstawa opodatkowania to nic innego jak kwota, od której liczona jest wysokość podatku. Jest ona zatem niezwykle istotna podczas rozliczeń z urzędem skarbowym.

Posłużmy się w tym miejscu definicją z Art. 29a Dziennika Ustaw – Podatek od towarów i usług VAT, która podstawę opodatkowania definiuje jako: „Wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał, lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej”.

Upraszczając: podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę VAT od tejże sprzedaży. Jest to zatem nic innego jak wartość netto towaru.

Zgodnie z ww. ustawą do podstawy opodatkowania zalicza się:

• podatki, cła i inne należności z wyjątkiem kwoty podatku,
• szeroko rozumiane koszty dodatkowe typu prowizje, koszty opakowania, transportu i ubezpieczeń.

Dla odmiany nie zalicza się do niej:

• obniżek cen uwzględnianych w momencie sprzedaży,
• rabatów z tytułu wcześniejszej zapłaty,
• kwot otrzymanych jako zwrot udokumentowanych wydatków poniesionych w imieniu i na rzecz nabywcy, usługobiorcy.

7. Obowiązujące w Polsce stawki podatku VAT: 0%, 5%, 8%, 23%

Myśląc o podatku VAT, pierwszą wartością, która przychodzi nam do głowy, jest stawka 23%. Rzeczywistość nie jest jednak tak prosta, jak mogłoby się wydawać. Na co dzień funkcjonują bowiem trzy główne stawki podatku VAT: 23%, 8%, 5% plus czwarta – 0%.

Dla przedsiębiorców takie zróżnicowanie stawek w ramach jednego podatku oznacza konieczność dokładnego sprawdzania oraz pilnowania tego, aby były one właściwe dla danego biznesu. W praktyce bowiem w ramach tego samego rodzaju działalności mogą obowiązywać różne stawki podatkowe. Dodatkowo od czasu do czasu zmieniają się przepisy, które na stałe lub okresowo zmieniają ich wysokość dla części towarów lub usług. Z ostatnią taką zmianą mieliśmy do czynienia w styczniu tego roku wraz z wejściem w życie tzw. Tarczy Inflacyjnej, o której nieco więcej wspomnimy poniżej.

Z oczywistych względów nie sposób wymienić w tym miejscu pełnej listy produktów i usług wraz z obowiązującymi dla nich stawkami podatku VAT. Dlatego też wszystkich zainteresowanych odsyłamy to tzw. matrycy VAT, która dostępna jest na stronie Ministerstwa Finansów pod adresem: https://www.podatki.gov.pl/vat/abc-vat/matryca-stawek-vat/.

Jeśli pomimo lektury matrycy ktoś nadal ma liczne wątpliwości, jak obliczyć podatek VAT do zapłaty, może śmiało skorzystać z pomocy naszego biura rachunkowego Altera. Nasi eksperci po zapoznaniu się ze specyfiką działalności klienta wyjaśnią, które stawki należy stosować, dzięki czemu będzie on mógł skupić się na biznesie bez obaw, czy prowadzone rozliczenia są na pewno właściwe.

8. Produkty zwolnione z podatku VAT, czyli co objęte jest zerowym podatkiem?

W odpowiedzi na wzrost inflacji, z jakim zmaga się Polska od końca 2021 roku, Sejm, a następnie Senat RP przyjęły tzw. Tarczę Antyinflacyjną 2.0. której celem jest okresowe obniżenie stawek VAT na niektóre towary. W ramach tarczy zerowy podatek VAT na żywność objął m.in.:

• mięso i podroby,
• ryby,
• produkty mleczarskie,
• jaja ptasie, miód,
• warzywa,
• owoce i orzechy,
• zboża,
• nasiona, tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego,
• przetwory ze zbóż, mąki, mleka oraz pieczywa cukiernicze,
• lody,
• zupy i buliony,
• wody w tym mineralne i gazowane (z wyłączeniem soków owocowych i warzywnych, objętych pozycją CN 2009),

Z produktów poza spożywczych 0% VAT objął również:

• książki, gazety, podpaski, tampony, pieluchy dla dzieci,
• gaz ziemny, nawozy i inne środki niezbędne do produkcji rolniczej.

9. Korekta podatku VAT – na czym polega i kiedy się ją stosuje?

Prowadzenie firmy to nie tylko dbanie o stały dopływ nowych klientów. To również księgowość i kadry (o ile zatrudniamy pracowników). Każdy przedsiębiorca bez względu na skalę swojej działalności może od czasu do czasu znaleźć się w sytuacji wymagającej od niego złożenia do Urzędu Skarbowego wniosku o dokonanie korekty VAT. Kiedy może mieć to miejsce?

Wówczas, gdy w wyniku przeglądu dokumentacji finansowej, firmowa księgowa lub też sam przedsiębiorca stwierdzą błędy w złożonej przez siebie deklaracji VAT za poprzedni okres rozliczeniowy.

Samo dokonanie korekty w deklaracji VAT wymaga jej ponownego wypełnienia i przesłania do urzędu skarbowego z zaznaczeniem, że to deklaracja korygująca. Co istotne, Ordynacja podatkowa uwzględnia coś takiego jak korekta deklaracji VAT za podatnika. Polega ona tym, że w przypadku stwierdzenie drobnych błędów rachunkowych lub wystąpienia innych tzw. oczywistych pomyłek organ podatkowy może zastosować jedno z dwóch przysługujących mu rozwiązań:

• samodzielnie dokonać niezbędnych poprawek lub uzupełnień,
• zwrócić się do składającego deklarację z prośbą o jej skorygowanie, ewentualne złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przy tym powody, dla których informacje zawarte w deklaracji podaje się wątpliwość.

Ustawa o podatku VAT uwzględnia również dokonywanie korekty rocznej VAT. Dotyczy ona podatników, którzy prowadzą wówczas tzw. sprzedaż mieszaną i odliczają VAT na zasadzie proporcji. Sprzedaż mieszana ma miejsce, gdy prowadzimy działalność podlegającą z jednej strony na sprzedaży opodatkowanej, a z drugiej zwolnionej z VAT.

10. Jak obliczyć wówczas podatek VAT?

Liczymy udział obrotu uzyskanego z tytułu czynności uprawniających do obniżenia podatku należnego w całkowitym obrocie wypracowanym w związku z czynnościami, od których przysługuje prawo do obniżenia VAT należnego oraz czynnościami, do których prawo nie ma takiego zastosowania (art. 90 ust. 3 ustawy o VAT).

Jest wielce prawdopodobne, że roczna korekta VAT dla dużej części przedsiębiorców może być zagadnieniem nader skomplikowanym. Dlatego też jako biuro rachunkowe służymy pomocą wszystkim firmom, którzy powierzą nam obsługę swoich ksiąg rachunkowych.

11. Odliczenie podatku VAT – na czym polega i kto może z niego korzystać?

Zacznijmy od tego, że prawo do odliczenia części lub całości podatku VAT zawartego w cenie produktu czy usługi, przysługuje wyłącznie firmom, które są czynnymi płatnikami VAT. 

Ponadto produkt, usługa, której dotyczy VAT, muszą zaliczać się do tzw. kosztów uzyskania przychodu. Przykładowo, kupując auto na firmę, przedsiębiorca może odliczyć 50% podatku VAT widniejącego na fakturze zakupu, ale nie może odliczyć podatku zawartego w cenie pobytu w hotelu lub restauracji. Do odliczenia podatku niezbędne jest również posiadanie dokumentów uprawniających do odliczenia VAT (faktura zakupu, dokument celny).

Samo odliczenie natomiast wygląda w sposób następujący: od VAT-u należnego (widniejącego na fakturach sprzedażowych), który należy wpłacić do urzędu skarbowego, możemy odliczyć podatek VAT naliczony (wynikający z faktur zakupowych). Jest to tzw. zasada neutralności VAT. Odliczenie to jest dokonywane na każdym etapie obrotu.

Przykład:

Serwis napraw aut w swojej działalności stosuje stawkę VAT w wysokości 23%. Jednocześnie na potrzeby wykonywanych napraw musi kupować części zamienne, również opodatkowane stawką 23%.

Przyjmując, że koszt naprawy wyniósł 1230 zł (1000 zł + 23% VAT), podatek wyniósł 230 zł.

Za części niezbędne do wykonania napraw zapłacił 492 zł (400 zł + 23% VAT). Podatek wynosi więc 92 zł.

Właściciel serwisu dla danej transakcji odprowadza do urzędu skarbowego podatek w wysokości 138 zł:

230 zł – 92 zł = 138 zł.

12. Kto i w jakich przypadkach może być zwolniony z podatku VAT?

Co do zasady każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą niejako z automatu podlega pod ustawę o VAT. Ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki od tej reguły. Poniżej przybliżymy, kto i jakich okolicznościach może skorzystać z takiego zwolnienia. Ustawa o VAT wyróżnia bowiem dwa typy zwolnienia.

Zwolnienie podmiotowe

Polega ono na zwolnieniu przedsiębiorcy z konieczności odprowadzania podatku VAT od sprzedaży pod warunkiem, że osiągnięta przez niego sprzedaż w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyła 200 000 zł.

Limit obrotów to jednak niejedyny czynnik upoważniający do zwolnienia podmiotowego. Istnieje długa lista produktów wyłączonych z tego przywileju, a należą do nich sprzedaż m.in.:

• wyrobów z materiałów szlachetnych w tym złomu,
• wyrobów tytoniowych,
• aut osobowych innych niż nowe środki transportu,
• terenów budowlanych i budynków,
• usług prawniczych, jubilerskich, jak również ściągania długów.

Więcej na ten temat można znaleźć w treści ustawy o podatku VAT: Art. 113 ust.1.

Zwolnienie przedmiotowe

Dotyczy firm działających w ściśle określonych sektorach takich jak usługi medyczne, finansowe i edukacyjne.

Pełny katalog czynności podlegających zwolnieniu z VAT został zawarty w art. 43 ust. 1 ustawy o VAT.

13. Podatek VAT w JDG i spółkach

Kolejną kwestią, która może zainteresować właścicieli jednoosobowych działalności gospodarczych oraz spółek jest VAT w obu rodzajach działalności. W tym miejscu dla obu stron mamy dobrą wiadomość. 

W przypadku VAT nie występują takie różnice, jak to miało miejsce w przypadku podatku dochodowego. W praktyce oznacza to, że zarówno JDG, jak i spółka podlegają obowiązkowi rejestracji jako płatnik VAT. Dokonuje się tego na zgłoszeniu VAT-R składanych we właściwym urzędzie skarbowym.

Od tej chwili zarówno spółka, jak i JDG zobowiązane są wpłacać podatek VAT w terminie do 25 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Rozliczenie następuje na podstawie deklaracji VAT-7 składanej w tym samym terminie. 

Przepisy umożliwiają również rozliczenie VAT w okresach kwartalnych. Wówczas podstawą do rozliczeń staje się deklaracja VAT-7K. Dopełnieniem obowiązku rozliczania VAT jest comiesięczne wysłanie pliku JPK_VAT za miesiąc poprzedni zawierającego rejestr sprzedaży/zakupów dokonanych w poprzednim miesiącu.

14. Narzędzia uszczelniające system podatkowy w Polsce, czyli jak wygląda kontrola płatności podatki VAT?

Jak wspomnieliśmy w jednym z pierwszych punktów, podatek VAT jest kluczowy, jeśli chodzi o wysokość uzyskiwanych z niego wpływów podatkowych dla budżetu państwa. To w naturalny sposób sprawia, że aparat skarbowy musi działać na tyle sprawnie, by podatnicy nie wykorzystywali okazji do uszczuplania tychże dochodów. Jeszcze kilka lat temu dużo mówiło się o tzw. luce VAT, czyli różnicy pomiędzy szacowaną kwotą wpływów z tytułu podatku od dóbr i usług a faktyczną kwotą, która wpływała do państwowej kasy.

W rekordowo niekorzystnych latach owa luka sięgała kilkunastu miliardów złotych, co jest ogromną sumą, nawet jeśli weźmiemy pod uwagę łączną wysokość wpływów do budżetu państwa.

W celu jej zminimalizowania kilka lat temu w systemie podatkowym doszło do zmian, których zadaniem nadrzędnym było uszczelnienie systemu, a tym samym zwiększenie wpływów z VAT. Z myślą o tym powstały narzędzia, które okazały się bardzo skuteczne w zwiększaniu wpływów budżetowych. Omówmy je pokrótce.

Jednolity Plik Kontrolny JPK

JPK jest zbiorem zaszyfrowanych danych, który zawiera istotne dla urzędów skarbowych informacje na temat dokonywanych przez przedsiębiorcę transakcji kupna/ sprzedaży. Od 2018 roku każda firma będąca płatnikiem VAT każdego miesiąca wysyła JPK w ramach rozliczenia z fiskusem. Analiza zgromadzonych w ten sposób danych ułatwia wykrycie rozbieżności, nieprawidłowości z tytułu VAT i ułatwia urzędom skarbowym skuteczne ich zwalczanie.

Mechanizm podzielonej płatności (Split Payment)

Drugie z narzędzie idzie o krok dalej aniżeli JPK, które gromadzi same dane o transakcjach. W ramach Split Payment płatność, którą otrzymuje przedsiębiorca z tytułu zapłaty za wystawioną fakturę VAT, zostaje zaksięgowana na dwa osobne rachunki bankowe. Pierwszym jest klasyczny rachunek – to tutaj trafia kwota netto. Drugim, specjalny rachunek VAT utworzony przez bank dodatkowo do głównego konta przedsiębiorcy.

Tu księgowany jest podatek VAT. W ten sposób zostaje on automatycznie oddzielany od kwoty widniejącej na fakturze.

Czy zawsze należy stosować Split Payment? Takie pytanie pada niekiedy z ust klientów naszego biura rachunkowego. Odpowiedź na nie brzmi: nie, nie zawsze. Istnieją pewne wyjątki. Chcąc mieć pewność, czy możemy zastosować tzw. dobrowolny Split Payment, warto zasięgnąć porady księgowej, księgowego. Prawo mówi wyraźnie, iż w pewnych sytuacjach jest on możliwy, jednakże istnieje długa lista produktów, których sprzedaż wymusza obowiązek stosowania podzielonej płatności.

Kasy fiskalne online

O ile kasa fiskalna jest urządzeniem doskonale znanym od wielu lat, o tyle jej wersja online to nowość. Dzięki podłączeniu na stałe do sieci każda transakcja (sprzedaż) jest rejestrowana i przekazywana do CRK (Centralnego Repozytorium Kas) utworzonego przez Ministerstwo Finansów. Gromadzone w ten sposób dane pozwalają monitorować bieżącą sprzedaż podatników, co efekcie pozwala ograniczyć tzw. szarą strefę (ukrywanie dochodów). Docelowo kasę fiskalną online będzie musiał posiadać każdy przedsiębiorca. 

Aktualnie trwa tzw. okres przejściowy, w którym kasy starszego typu zostają wycofywane z obrotu gospodarczego. W tym miejscu dla wszystkich zainteresowanych mamy dobrą wiadomość. Ustawodawca z myślą o przedsiębiorcach utworzył program dofinansowania zakupu kasy online w maksymalnej wysokości 700 zł.

Wszystkie wymienione powyżej narzędzia uzupełniają się wzajemnie, co skutkuje wyższymi wpływami do budżetu państwa.

Mamy nadzieję, iż powyższy wpis odpowiedział na dużą część pytań związanych z podatkiem VAT. Zdajemy sobie jednak sprawę, że temat ten jest na tyle rozległy, że nie sposób ująć go w jednym tekście. Zachęcamy tym samym do regularnych odwiedzin naszej strony