Nowelizacja Kodeksu pracy – zmiany w zakresie urlopów i umów o pracę

Pierwsze półrocze 2023 roku przyniosło przedsiębiorcom wiele zmian w krajowym prawie pracy. 26 kwietnia br. weszła w życie największa nowelizacja Kodeksu pracy od lat, która dotyka bardzo wielu Polaków. Chociaż mówi się o niej głównie w kontekście praw rodziców, warto, aby wszyscy pracownicy na stałe zatrudnieni, zwłaszcza ci na umowy na czas określony i na czas próbny, przyjrzeli się wprowadzonym zmianom bliżej i sprawdzili, jak wpłyną one na ich pracę. Aby ułatwić zapoznanie się z nowymi przepisami, opisaliśmy je w tym artykule.

1. Urlop opiekuńczy i urlop z powodu działania siły wyższej

W związku ze zmianami uchwalonymi przez ustawodawców zwiększeniu uległ wymiar dni wolnych przysługujących pracownikowi. Od 26 kwietnia 2023 roku pracownikom należy się dodatkowo:

• 5 dni urlopu opiekuńczego.
• 2 dni urlopu z powodu działania siły wyższej.

Z urlopu opiekuńczego będzie można skorzystać w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Co ważne, przysługuje on na wniosek samego zainteresowanego i jest w pełni bezpłatny.

Dodatkowo zgodnie z najnowszymi zmianami pracownikowi przysługuje także urlop z powodu siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Wymiar tego zwolnienia wynosi 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym. Korzystając z tego urlopu pracownik zachowuje prawo do otrzymania 50% wysokości swojego wynagrodzenia.

2. Dłuższe przerwy w pracy

Zmiany w ustawie, które weszły w życie w kwietniu 2023 roku wprowadziły również dwie dodatkowe przerwy, uwzględniane jako czas pracy. Od momentu wprowadzenia nowelizacji przepisów, pracownik ma prawo do:

• drugiej przerwy trwającej przynajmniej 15 minut, jeśli jego codzienny czas pracy przekracza 9 godzin;
• trzeciej przerwy trwającej przynajmniej 15 minut, jeśli jego codzienny czas pracy przekracza 16 godzin.

3. Wydłużenie urlopu rodzicielskiego i zmiany w urlopie ojcowskim

Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy przyniosła nie tylko wiele zmian w zakresie dodatkowych dni wolnych dla wszystkich pracowników. Nowe przepisy skierowane są w dużej mierze do osób będących rodzicami, gdyż wydłużają m.in. okres urlopu rodzicielskiego z 32 tygodni do:

• 41 tygodni – w przypadku urodzenie jednego dziecka,
• 43 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.

Co ważne, jest to wymiar urlopu rodzicielskiego dla obu rodziców, a 9 tygodni z tego wymiaru przysługuje do indywidualnego wykorzystania każdemu z nich. Oznacza to, że jeden z rodziców skorzysta z urlopu rodzicielskiego o maksymalnej długości 32 (przy jednym dziecku) lub 34 tygodnie (przy większej liczbie dzieci), a pozostałe 9 tygodni będzie mogło być wykorzystane dodatkowo przez drugiego z nich.

Rodzice mogą wykorzystać przysługujące im dni urlopowe jednocześnie.

Zmiany przepisów wpłynęły także na urlop ojcowski, skracając czas na jego wykorzystanie z dwóch lat do jednego roku od narodzin dziecka.

4. Wyższy zasiłek rodzicielski

W ramach wspominanej nowelizacji Kodeksu pracy podniesieniu uległa wysokość zasiłku rodzicielskiego z dotychczasowych 60% na 70% podstawy wymiaru.

Dodatkowo jeśli matka zdecyduje się z góry na wykorzystanie w pełni urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego otrzymywany zasiłek wyniesie łącznie 81,5% podstawy wymiaru przez cały czas jego trwania.

Warto natomiast zauważyć, że wysokość zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni nie uległa zmianie i w dalszym ciągu wynosi 100%.

5. Nowe przywileje dla rodziców z dziećmi

Dzięki zmianom wprowadzonym przez ustawodawców rodzice zyskali również więcej uprawnień ochronnych. Pracownika, który opiekuje się dzieckiem do lat 8 nie można bez jego zgody:

• zatrudniać w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej,
• obejmować systemem przerywanego czasu pracy (z maksymalnie 5-godzinną przerwą w trakcie doby),
• delegować poza stałe miejsce pracy.

Wcześniej takie ograniczenia dotyczyły jedynie osób wychowujących dzieci do czwartego roku życia.

Nowe przepisy spowodowały również zmiany zasad dotyczących wypowiadania umów o pracę osobom, będącym rodzicami. Zgodnie z nimi, rodzice są chronieni przed zwolnieniem już od momentu złożenia wniosku o urlop na dziecko, ale nie wcześniej niż:

• 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego,
• 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego (albo jego części),
• 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego (albo jego części).

6. Zmiany w umowach na czas próbny

Obowiązują także nowe zasady dotyczące umów na okres próbny. Długość tego rodzaju umowy jest obecnie uzależniona od planowanego okresu zatrudnienia na czas określony, jakie firma chce nawiązać z pracownikiem po zakończeniu okresu próbnego. Zgodnie z nowymi przepisami, umowy na okres próbny będą mogły być zawierane na czas nieprzekraczający:

• jednego miesiąca – jeśli firma ma zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony krótszy niż sześć miesięcy,
• dwóch miesięcy – jeśli firma ma zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony trwający co najmniej 6 miesięcy, ale krótszy niż 12 miesięcy,
• trzech miesięcy – w pozostałych przypadkach, czyli na przykład, gdy firma planuje zawarcie umowy na czas nieokreślony bezpośrednio po zakończeniu okresu próbnego.

7. Możliwość wnioskowania o lepsze warunki pracy i zabronione przyczyny zwolnień

Wprowadzone zmiany w kodeksie pracy przewidują, że pracownik będzie miał możliwość raz w roku składać formalny wniosek do swojego pracodawcy, na przykład o umowę na czas nieokreślony lub o pełny etat, jeśli jest zatrudniony odpowiednio na czas określony lub na część etatu. Pracodawca będzie zobowiązany, o ile to możliwe, rozważyć taki wniosek i jeśli go odrzuci, będzie musiał podać przyczynę takiej decyzji. Dotychczas takie ustalenia odbywały się często w ramach nieformalnej rozmowy pracownika z przełożonym.

Zgłoszenie wniosku o umowę na czas nieokreślony lub pełny etat nie będzie stanowiło podstawy do wypowiedzenia umowy o pracę. Nowe przepisy określają również, że pracownik nie może być zwolniony z powodu:

• wymagania informacji dotyczących warunków zatrudnienia, takich jak dzienny czas pracy i przysługujące przerwy,
• wymagania udziału w obowiązkowych szkoleniach i wliczania ich do czasu pracy,
• jednoczesnego równoległego zatrudnienia w innej firmie (oczywiście, umowy o zakazie konkurencji nadal będą możliwe).

8. Uzasadnianie wypowiedzeń umów na czas określony i ich konsultacja

Nowelizacja kodeksu spowodowała również wprowadzenie nowych zasad regulujących zwolnienie z pracy dotyczących umów na czas określony. Zgodnie z nimi firma, rezygnując z pracownika będzie musiała udokumentować (wskazać przyczynę) wypowiedzenia takiej umowy oraz skonsultować to działanie z reprezentującym pracownika związkiem zawodowym. Wcześniej takie wymogi dotyczyły jedynie wypowiedzeń umów na czas nieokreślony.

9. Dodatkowe obowiązki informacyjne pracodawcy

Od 26 kwietnia obowiązują również zmiany, które mają ułatwić pracownikom dostęp do wiarygodnych informacji na temat warunków zatrudnienia. Zgodnie z nimi firma zobowiązana jest poinformować pracownika między innymi o:

• zasadach przechodzenia między różnymi zmianami (jeśli firma stosuje pracę zmianową),
• przepisach dotyczących codziennego i tygodniowego wymiaru czasu pracy pracownika,
• zasadach dotyczących przemieszczania się między różnymi miejscami pracy (jeśli pracownik pracuje w wielu miejscach),
• prawach pracownika do szkoleń, jeśli pracodawca je zapewnia.